Γεωμορφολογία – Τοπίο

Τοπίο

Η υψηλή αισθητική ποιότητα του τοπίου των Πρεσπών το καθιστά έναν από τους σημαντικότερους πόρους της περιοχής. Η αξία του προκύπτει από τον συνδυασμό ενός μοναδικού φυσικού τοπίου, με εντυπωσιακή ποικιλία χαρακτηριστικών και αντιθέσεων, και ενός πλούσιου ιστορικού τοπίου με μνήμες και ευρήματα από τους αρχαίους έως τους νεότερους χρόνους.

Το πάρκο των Πρεσπών, παρόλο το περιορισμένο μέγεθός του, παρουσιάζει μια σπάνια πλουσιότητα φυσικών στοιχείων που περιβάλλουν το οροπέδιο και τις λεκάνες των δύο λιμνών: πρανή επίπεδα, ήπια, κυματοειδή και απόκρημνα, πεδιάδες, ορεινά εδάφη, γκρεμοί, προεξοχές βράχων, ράχες, λόφοι, βουνά, χείμαρροι, ρέματα, ποτάμια, εκβολές, ρεματιές, κοιλάδες πλατιές και στενές, ακτές και βράχια. Μακρινές πανοραμικές θέες εναλλάσσονται με περίκλειστα τοπία, διαδρόμους και διακοπτόμενες θέες, με κλίμακα μικρή έως μεγάλη, όρια άλλοτε ανοικτά άλλοτε περιορισμένα, υφές ήπιες έως τραχιές, μονόχρωμες ή πολύχρωμες εικόνες ανάλογα με την εποχή, τοπία ενεργά, ειρηνικά, ένα σύνολο που καταφέρνει να παραμένει σε μεγάλο βαθμό αδιατάρακτο και να διατηρεί μια μοναδική για τα ελληνικά δεδομένα “αγριάδα”.

Η κάλυψη γης εκτός από τις οικιστικές ζώνες είναι πλούσια: εποχιακά τέλματα, λειμώνες, καλαμιώνες, βούρλα, χασμοφυτική βλάστηση, υγρά λιβάδια, βοσκότοποι, ορεινά λιβάδια διαφόρων τύπων, δάση πυκνά και διασκορπισμένα, φυλλοβόλων και κωνοφόρων, μικτά, παραποτάμια και παραλίμνια δάση, θαμνώνες, έλη, παραλίες, καλλιέργειες αρδευόμενες και μη, περιβόλια, φυτοφράκτες, που σχηματίζουν πλούσια οικοσυστήματα με μια μεγάλη ποικιλία ειδών φυτών και ζώων, κοινών και απειλούμενων, πολύ συχνά σπάνιων έως και ενδημικών.
Τα χαρακτηριστικά του τοπίου ποικίλουν ανάλογα με τη γεωλογική σύσταση των εδαφών – κυρίως γρανιτικά και ασβεστολιθικά – τον προσανατολισμό και τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Η Πρέσπα είναι ένας σπάνιος τόπος συνεύρεσης. 

(Κείμενο από την Αγγέλα Γεωργαντά στα πλαίσια εκπόνησης της Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης για την περιοχή των Πρεσπών)

Ο βασικός γεωμορφολογικός χαρακτήρας της περιοχής δίνεται από τις δύο λίμνες, Μικρή και Μεγάλη Πρέσπα, καθώς και από τα υψηλά ορεινά συγκροτήματα που αναπτύσσονται περιμετρικά και σε μικρή απόσταση από τις όχθες των λιμνών εντός και εκτός Ελλάδας (Mali i Thate, Galichitsa, Pelister, Βροντερό, Βαρνούντας, Τρικλάριο). Στο Εθνικό Πάρκο Πρεσπών συναντούμε το συγκρότημα του Βροντερού στα δυτικά, του Τρικλαρίου στα νότια και του Βαρνούντα στα ανατολικά και βορειοανατολικά. Το μεγαλύτερο υψόμετρο βρίσκεται στην κορυφή Δεσποτικό (2.334 μ.) στο βόρειο τμήμα του Βαρνούντα στα σύνορα Ελλάδας – Β. Μακεδονίας.

Οι ορεινοί όγκοι αυτοί χαρακτηρίζονται από διαφορετική γεωλογία και γεωμορφολογία. Στο Τρικλάριο, βασικά πετρώματα του βουνού είναι οι έντονα καρστικοποιημένοι ασβεστόλιθοι (καρστικό τοπίο) και οι δολομίτες. Χαρακτηρίζεται από τις δασωμένες βόρειες και ανατολικές πλαγιές με τα ρέματα και τα ποτάμια και τα μεγάλα υποαλπικά οροπέδια με τα διάσπαρτα κέδρα και τις χορτολιβαδικές εκτάσεις. Το Τρικλάριο υπήρξε κατά το παρελθόν περιοχή έντονων μαχών και υπάρχουν ακόμα υπολείμματα από συρματοπλέγματα και οχυρώσεις, αλλά και οι ερειπωμένοι οικισμοί της Σφήκας και των Κρανιών.

Ο Βαρνούντας αποτελεί την νότια κατάληξη του μεγάλου ορεινού συγκροτήματος Περιστέρι Μοναστηρίου (Πέλιστερ ή Μπάμπα στα σλαβικά). Κύρια πετρώματα του βουνού είναι οι γρανίτες, οι γνεύσιοι και τα κρυσταλλικά πετρώματα, ενώ το πυριτικό υπόστρωμα δημιουργεί τις συνθήκες για τη συγκέντρωση πολλών σπάνιων – για την Ελλάδα – ειδών χλωρίδας. Το βουνό διακρίνεται για τα πολλά υδάτινα ρέματα με κυριότερο τον Γεροπόταμο στα δυτικά που δημιουργείται από τα ρέματα Μπελαβόδα, Γιοβάνιτσα και Σιρόκα και εκβάλλει στην Μεγάλη Πρέσπα. Προς τα δυτικά κατεβαίνουν και τα ρέματα Καλλιθιώτικο, Λευκωνιώτικο και του Μηλιώνα που εκβάλλουν στην Μικρή Πρέσπα.

Με μια γενική προσέγγιση, η περιοχή χωρίζεται σε 5 κύριες οικοσυστημικές ζώνες.

• Πρώτη και σημαντικότερη είναι οι υγρότοποι που δημιουργούν οι δύο λίμνες μαζί με τους καλαμιώνες και τα υγρά λιβάδια μέσα στους οποίους βρίσκουν καταφύγιο και αναπαράγονται δεκάδες είδη από σπάνια πουλιά και ψάρια.
• Ακολουθούν οι περιοχές που συνορεύουν με τις λίμνες και αποτελούνται κυρίως από καλλιέργειες, όπου σμήνη πουλιών συγκεντρώνονται για να τραφούν από τα υπολείμματα των καλλιεργειών και μαζί με τα μικρά τρωκτικά δημιουργούν ιδανικές συνθήκες κυνηγιού για τα αρπακτικά πουλιά και τα σαρκοφάγα θηλαστικά.
• Λίγο πιο ψηλά, βρίσκεται η ζώνη γύρω από τους οικισμούς, όπου η μεγάλη ποικιλία οπωροφόρων δέντρων, η παρουσία ενός δαίδαλου μικρών ποταμών, το πλούσιο έδαφος και η σχετικά ομαλή γεωμορφολογία προσελκύει πλήθος ζώων.
• Μετά τους οικισμούς εκτείνονται οι πλαγιές με τα πυκνά δάση της περιοχής με κυρίαρχα τα δρυοδάση, τα ελατοδάση και τα δάση από οξιές.
• Τέλος, πάνω από τα 1.800 μέτρα στον ορεινό όγκο του όρους Βαρνούντα, απλώνονται τα αλπικά λιβάδια της περιοχής.