Η υδρολογία της λεκάνης των Πρεσπών καθορίζεται σε μαγάλο βαθμό από τη γεωλογική δομή της.
Οι λίμνες
Οι δύο λεκάνες των λιμνών είναι κλειστές και δεν έχουν διέξοδο στη θάλασσα, όμως γνωρίζουμε ότι υπάρχει σαφής υδραυλική επικοινωνία και εκφόρτιση της Μεγάλης Πρέσπας, μέσω καταβοθρών, προς τη λίμνη Αχρίδα, η στάθμη της οποίας βρίσκεται περίπου 160 m χαμηλότερα, προσφέροντας της το 25% των ετήσιων απορροών.
Η επιφάνεια της Μικρής Πρέσπας είναι – από τα χρόνια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και μετά – πάντα υψηλότερα από την επιφάνεια της Μεγάλης. Μέσω του διαύλου της Κούλας τα νερά της ρέουν επιφανειακά προς τη Μεγάλη Πρέσπα, αλλά ρέουν και υπογείως από τη Μικρή προς τη Μεγάλη λίμνη μέσω του αμμώδους ισθμού που τις χωρίζει.
Το επίπεδο της στάθμης της Μικρής Πρέσπας έχει σταθεροποιηθεί από το 1969 με έναν υδατοφράκτη στο κανάλι ένωσης των 2 λιμνών και κυμαίνεται γύρω από τα 850μ. Από το 2004, ένα νέο θυρόφραγμα κατασκευάστηκε, το οποίο ρυθμίζει τη διακύμανση της στάθμης της λίμνης εντός ενός συγκεκριμένου εύρους, αποβλέποντας κυρίως στην αποφυγή της υπέρβασης του ανώτερου και κατώτερου καθορισμένου ορίου της στάθμης της (Parisopoulos et al. 2007). Η στάθμη της Μεγάλης Πρέσπας κυμαίνεται γύρω στα 845 m.
Οι λίμνες είναι μεσοτροφικές και το επίπεδο νερού που δέχονται από τις βροχοπτώσεις είναι περίπου το 35-45% της συνολικής απορροής προς αυτές, ενώ το υπόλοιπο ποσοστό καλύπτεται από την επιφανειακή απορροή και την αμελητέα εισροή από τους υπόγειους υδροφορείς (Matzinger et al. 2006).
Το 46% της ολικής απώλειας νερού από τις λίμνες οφείλεται στην απορροή τους μέσω των υπόγειων καρστικών καναλιών. Έτσι, το νερό των λιμνών ανανεώνεται σε μεγάλο βαθμό, παρόλη την εξάτμιση, στην οποία οφείλεται το 54% των συνολικών απωλειών νερού.
Συμπερασματικά, η ετήσια στάθμη των υδάτων των δύο λιμνών αντανακλά το περίπλοκο γεωλογικό τους περιβάλλον και τη λειτουργία:
- Της τοπικής επιφανειακής και υπόγειας εισροής υδάτων
- Την απευθείας απορροή μέσω των κατακρημνισμάτων
- Την επιφανειακή εξάτμιση
- Την άντληση για την εξυπηρέτηση της άρδευσης
- Την εκροή μέσω των καρστικών σχηματισμών
Η πτώση της στάθμης της Μεγάλης Πρέσπας
Τις τελευταίες δεκαετίες έχει παρατηρηθεί μεγάλη πτώση της στάθμης της Μεγάλης Πρέσπας. Η δραματική πτώση της στάθμης της (περίπου 8 m από το 1987) οφείλεται σε έναν συνδυασμό παραγόντων: στην κλιματική αλλαγή, στις απολήψεις ύδατος (επιφανειακού και υπόγειου) και σε σεισμικές κινήσεις οι οποίες έχουν διαφοροποιήσει τις καρστικές διαδρομές από τη Μεγάλη Πρέσπα προς την Αχρίδα (Van der Schriek & Giannakopoulos 2017).
Η δραματική πτώση της στάθμης θέτει σε κίνδυνο την βιοποικιλότητα αυτού του παγκόσμιας σημασίας υγρότοπου, καθώς και την ευρύτερη έκταση της λεκάνης των Πρεσπών. Τα επίπεδα της στάθμης από το 1995 και μετά είναι τα χαμηλότερα που έχουν παρατηρηθεί από την απαρχή της χρονοσειράς παρατηρήσεων το 1917 και αν η προβλεπόμενη κλιματική αλλαγή οδηγήσει σε περαιτέρω πτώση της στάθμης και δραματική μείωση του όγκου της λίμνης, τότε θα υπάρξουν ουσιώδεις αρνητικές συνέπειες στα ευρύτερα υδάτινα αποθέματα και την βιοποικιλότητα που φιλοξενεί.
Τα Ποτάμια
Το υδρογραφικό δίκτυο παρουσιάζεται πλούσιο, με δενδριτική μορφή κυρίως στον ανατολικό τομέα του πάρκου και φτωχό στο δυτικό. Το γεγονός αυτό δικαιολογείται από τη σχετική ανομοιογένεια στη γεωλογική δομή της περιοχής με τα αδιαπέρατα γρανιτικά πετρώματα να κυριαρχούν στον ανατολικό τομέα της του πάρκου. Η δομή αυτή εξηγεί και τη σχετική υπεροχή της επιφανειακής απορροής έναντι της κατείσδυσης. Αντίθετα, η φτωχή ανάπτυξη του υδρογραφικού δικτύου και η υπεροχή της κατείσδυσης έναντι της επιφανειακής απορροής στο δυτικό τομέα της περιοχής εξηγείται από τα διαπερατά ανθρακικά πετρώματα που τη δομούν.
Δύο είναι τα κυριότερα ρέματα της λεκάνης, η Σιρόκα και η Γιοβάνιτσα-Γαιδουρίτσα που συμβάλλουν και σχηματίζουν το σημαντικότερο και μεγαλύτερο ποτάμι της λεκάνης της Πρέσπας, τον Γεροπόταμο ή Στάρα Ρέκα όπως λεγόταν παλιά ή Στάρα Ρέμα όπως αναφέρεται στο χάρτη της ΓΥΣ 1:50.000, που διαρρέει τις κοινότητες Αγίου Γερμανού και Λαιμού. Στη συνέχεια ο ποταμός καταλήγει στην πεδινή ζώνη και μέσω τεχνητής κοίτης, που δημιουργήθηκε όταν το ποτάμι εκτράπηκε από τη Μικρή Πρέσπα το 1936 (Hollis & Stevenson 1997), εκβάλλει στη Μεγάλη Πρέσπα. Ο Γεροπόταμος διατηρεί νερό όλο τον χρόνο, αλλά το καλοκαίρι η επιφανειακή ροή διακόπτεται σε σημεία κατάντη του Λαιμού λόγω της απόληψης του νερού του για την άρδευση των γεωργικών εκτάσεων της κοιλάδας του Αγ. Γερμανού – Λαιμού και μέρους του κάμπου. Στη Μεγάλη Πρέσπα εκβάλλει και το ρέμα Μιχαλίτσα των Ψαράδων.
Επεμβάσεις στην υδρομορφολογία της λεκάνης
Καθοριστικές επεμβάσεις για την υδρομορφολογία της λεκάνης άρχισαν να υλοποιούνται κατά τη δεκαετία του ’60, με την έναρξη κατασκευής του αρδευτικού δικτύου των ανοιχτών διωρύγων, το οποίο άρχισε να λειτουργεί το 1970 και ολοκληρώθηκε το 1977. Οι επεμβάσεις αυτές είχαν ως αποτέλεσμα την αλλοίωση εκτεταμένων υγροτοπικών εκτάσεων και ο περιορισμός και τελικώς εγκιβωτισμός τωνρεμάτων με εκτεταμένα αποστραγγιστικά έργα, προκειμένου να δημιουργηθούν ενιαίες αγροτικές ζώνες.
Ακόμη μια σημαντική παρέμβαση που ακολούθησε πραγματοποιήθηκε το καλοκαίρι του 1985, στα πλαίσια των έργων συντήρησης του αρδευτικού και του αποστραγγιστικού δικτύου, όπου με δικαιολογία τη βελτίωση της στράγγισης των χωραφιών και την αποφυγή πλημμύρων, ξεριζώθκε με εκσκαφές η παραποτάμια βλάστηση όλων των μεγάλων ρεμάτων του κάμπου. Υπολογίζεται ότι αφανίστηκαν συνολικά 142 στρέμματα δάσους και κόπηκαν 55.000 δέντρα (Χατζηλάκου, 1987)
Σημειώνεται ότι στην περιοχή της Πρέσπας δεν έχουν γενικά καταγραφεί περιστατικά πλημμυρών που να έχουν προκαλέσει ζημίες στους οικισμούς και την αγροτική ζώνη και η απόκριση του συστήματος είναι ιστορικά αργή.
Βιβλιογραφία
Γιαννάκης, Ν., Δ. Μπούσμπουρας, Δ. Αργυρόπουλος και Ι. Καζόγλου (συντονισμός). (2010). Σχέδιο Διαχείρισης Εθνικού Πάρκου Πρεσπών. Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Φλώρινας, Φορέας ΔιαχείρισηςΕθνικού Δρυμού Πρεσπών. Φλώρινα, … σελ. + Παραρτήματα.
Van der Schriek T, Giannakopoulos C (2017). Determining the causes for the dramatic recent fall of Lake Prespa (southwest Balkans). Hydrol Sc J 7: 1131-1148
