Χλωρίδα

     Η περιοχή των Πρεσπών αποτελεί μια από τις σημαντικότερες, από χλωριδικής απόψεως, περιοχές της Ελλάδας και της Βαλκανικής χερσονήσου και έχει ερευνηθεί εις βάθος. Όπως έχουν εκτιμήσει οι Strid και Tan (2017), έπειτα από αξιολόγηση ενός τεράστιου όγκου καταγραφών και δημοσιεύσεων της Ελληνικής χλωρίδας, η Πρέσπα ανήκει στις 10 πλουσιότερες περιοχές της Ελλάδας, ακολουθώντας την Πίνδο και τον Βόρα.

     Οι πρώτοι βοτανικοί που ασχολήθηκαν με την περιοχή της Πρέσπας ξεκίνησαν , όπως γνωρίζουμε, να επισκέπτονται την περιοχή το 1839, το 1862 και τη δεκαετία του 1890, αλλά οι πρώτοι που πραγματοποίησαν δειγματοληψίες στην Ελληνική Πρέσπα ήταν οι Alston & Sandwith το 1932. Έκτοτε πολλοί βοτανικοί ασχολήθηκαν με την χλωρίδα της περιοχής, η σημαντικότερη όμως και η πιο ολοκληρωμένη συνεισφορά, θεωρείται ότι ήταν του βοτανικού Παυλίδη από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, που το 1985 δημοσίευε μια αναλυτική γεωβοτανική μελέτη για τον Εθνικό Δρυμό, μιλώντας για 1.249 είδη αγγειοφύτων.

     Από τότε μέχρι και σήμερα έχουν πραγματοποιηθεί από διάφορους ερευνητές πολυάριθμες αποστολές και δημοσιεύσεις, και πλέον έχει επιβεβαιωθεί η παρουσία 1769  [simple_tooltip content=’Ενικός: taxon. Ορολογία που χρησιμοποιείται στην επιστήμη της βιολογίας και ιδιαίτερα της ταξινομικής των οργανισμών, και δηλώνει την κάθε ταξινομική βαθμίδα στην οποία ιεραρχούνται οι οργανισμοί. Δηλαδή, δηλώνει κάθε ομάδα από έναν ή περισσότερους οργανισμούς που σχηματίζουν μια ομάδα και μπορεί να ανήκουν σε κάποιο υποείδος, είδος, γένος, οικογένεια, τάξη, κλάση κτλ’]taxa[/simple_tooltip] (είδη και υποείδη) σύμφωνα με τους Strid et al. (2017), ενώ κατά την 3ετία 2017-2019 προστέθηκαν νέα είδη στη λίστα μεταξύ των οποίων είδη με πρώτη καταγραφή για την Ελλάδα (Bergmeier et al. in press, Strid et al. in press), και αναμένεται ότι η συνέχιση της έρευνας στην περιοχή θα ανεβάσει αυτό τον αριθμό σε 2000 περίπου είδη και υποείδη. Ο αριθμός αυτός, σύμφωνα με την αναθεωρημένη έκδοση του ελληνικού καταλόγου των αγγειοφύτων (Dimopoulos et al. 2016), φτάνει σχεδόν το 26,7% της ελληνικής χλωρίδας και περιλαμβάνει είδη, ενδημικά και μη, που μπορεί να προστατεύονται ή να περιλαμβάνονται σε καταλόγους, όπως σε αυτούς του [simple_tooltip content=’«Περί προστασίας της αυτοφυούς Χλωρίδος και Άγριας Πανίδος και καθορισµού διαδικασίας συντονισµού και Ελέγχου της Ερεύνης επ΄ αυτών»‘]ΠΔ 67/1981[/simple_tooltip], της Διεθνούς Ένωσης για την Προστασία της Φύσης (IUCN), στο Βιβλίο Ερυθρών Δεδομένων των Φυτών της Ελλάδας, στα Παραρτήματα της οδηγίας 92/43/ΕΟΚ κλπ.

     Πλέον θεωρείται ότι συνολικά η Ελληνική χλωρίδα αποτελείται από 5760 είδη φυτών ή 6622 είδη και υποείδη φυτών.

     Συνολικά, από τη χλωρίδα του Εθνικού Πάρκου, προκύπτει ότι τουλάχιστον 200 είδη έχουν σημασία σε παγκόσμιο, ευρωπαϊκό, εθνικό και τοπικό επίπεδο και για 29 taxa η περιοχή των Πρεσπών αποτελεί τη μοναδική θέση εμφάνισης τους στην Ελλάδα. Παρακάτω γίνεται αναφορά σε κάποια από αυτά τα είδη, όπως:

•     Η Aldrovanda vesiculosa η οποία στην Ελλάδα εμφανίζεται μόνο στην Πρέσπα (Strid et al. 2017), το Buxbaumia viridis και άλλα που περιλαμβάνονται στο παράρτημα ΙΙ της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ ή και όχι, όπως τα: Centaurea devasiana, Centaurea galicicae, Heracleum orphanidis, [simple_tooltip content=’Είναι ένα παρασιτικό φυτό με πορφυροκόκκινα λουλούδια, που δεν έχει βρεθεί πουθενά αλλού στην Ελλάδα και είναι πολύ σπάνιο και στην Ευρώπη καθώς έχει βρεθεί μόνο σε άλλες 2 τοποθεσίες στα Βαλκάνια. ‘]Phelypaea boissieri[/simple_tooltip] κτλ (Strid et al. 2017, Strid et al. in press, Wagenitz et al. 2018).
•     Κάποια είδη που βρίσκονται σε κατηγορία κινδύνου είναι τα: Lathraea squamaria (Τρωτό), Lilium candidum (Σχεδόν Απειλούμενο), [simple_tooltip content=’Άλλο ένα σπάνιο φυτό των Βαλκανίων, που είναι μέλος της τροπικής κυρίως οικογένειας Gesneriaceae και είναι απομονωμένη γεωγραφικά από τους κοντινότερους συγγενείς της. Θεωρείται επίσης υπόλειμμα από την χλωρίδα της περιόδου πριν την έναρξη των Ευρώπη. ‘]Ramonda serbica[/simple_tooltip] (Τρωτό), Sagittaria sagittifolia (Τρωτό), Trapa natans (Τρωτό) σύμφωνα με το Βιβλίο Ερυθρών Δεδομένων των Σπάνιων και Απειλουμένων Ειδών της Ελληνικής Χλωρίδας
•     Ενδημικά είδη της λεκάνης απορροής των λιμνών Μεγάλη και Μικρή Πρέσπα, όπως τα Centaurea tomorosii & Centaurea galicicae (Wagenitz et al. 2019) ή ενδημικά συγκεκριμένων βουνών-περιοχών εντός της λεκάνης, όπως  η Centaurea devasiana, στενότοπο ενδημικό του όρους Ντέβας (Strid et al.  in press). Επίσης, τοπικό ενδημικό είναι η Centaurea prespana.
•     Την Scabiosa cinerea για την οποία η περιοχή των Πρεσπών αποτελεί το νοτιότερο όριο της εξάπλωσής της (Strid et al. in press).

    Άλλα είδη επίσης, είναι ιδιαίτερα σπάνια, όπως η Gentiana lutea η οποία παλαιότερα όπως αναφέρεται από τον Makris (1979) ήταν ιδιαίτερα κοινή στα αλπικά λιβάδια της Βόρειας Ελλάδας και ιδιαίτερα στην Πρέσπα, όπου και είναι γνωστή με το τοπικό όνομα ‘άγριος καπνός’. Όμως η υπερβολική συλλογή της για φαρμακευτικούς σκοπούς στη διασυνοριακή Πρέσπα, οδήγησε σχεδόν στην πλήρη εξάλειψή της.

    Παρόμοιο παράδειγμα αποτελεί και το τσάι του βουνού Sideritis raeseri το οποίο στην περιοχή της Πρέσπας φύεται σε βραχώδη ασβεστολιθικά πετρώματα σε ρηχά εδάφη από τα 1000μ. έως τα 2000μ. και ειδικά στο όρος Galichica στη Βόρεια Μακεδονία, στο όρος Σφήκα και Βροντερό και στο Mali e Thate της Αλβανίας. Όμως η υπερβολική και ανεξέλεγκτη συλλογή σε συνδυασμό με την έλλειψη εφαρμογής σχετικής νομοθεσίας και την άγνοια του κοινού και των χρηστών, έχει οδηγήσει σε συρρίκνωση των πληθυσμών του. Για αυτή την περίπτωση το 2012 συντάχθηκε Σχέδιο Διαχείρισης για το είδος στη Λεκάνη Απορροής των 2 λιμνών.

    Άλλο ένα σπάνιο πλέον είδος είναι το υδρόβιο Trapa natans για το οποίο γνωρίζουμε πως παλαιότερα κάλυπτε μεγάλες περιοχές στις ρηχές περιοχές της λίμνης, ενώ τώρα βρίσκεται σε πολύ συγκεκριμένες και περιορισμένες θέσεις. Τέλος, αξίζει να αναφερθούμε και στους όμορφους Νάρκισσους (Narcissus poeticus ssp. poeticus (var. hellenicum)), ένα υδρόφιλο βολβώδες γαιόφυτο, που παλαιότερα σχημάτιζε αμιγείς σχηματισμούς κοντά στη λίμνη ενώ τώρα τα λιβάδια που σχηματίζει είναι περιορισμένα σε μια θέση κοντά στο χωριό Οξιά, που αξίζει να επισκεφτείτε κάθε Μάιο που είναι ανθισμένοι.

     Η χλωριδική ποικιλότητα της Πρέσπας αυξάνεται αν προσθέσουμε και τα φυτά που οφείλουν την παρουσία τους στη μακρά παρουσία του ανθρώπου στην περιοχή. Κάποια από αυτά είναι καλλιεργούμενα όπως γνωστό σε όλους κοινό φασόλι Phaseolus vulgaris που κατάγεται από την Νότια και Κεντρική Αμερική όπου και καλλιεργούνταν από τους αρχαίους χρόνους. Άλλα είδη με έντονη παρουσία τις προηγούμενες δεκαετίες, πριν κυριαρχήσει το φασόλι, ήταν το σιτάρι, η σίκαλη (βρίζα) και πολλά καρποφόρα δέντρα σε αναβαθμίδες κοντά στα χωριά και διάσπαρτα στην πεδινή ζώνη κοντά στις λίμνες. Ακόμη, πολύ κοινά στην περιοχή είναι τα κορόμηλα Prunus domestica, οι αγριομηλιές Malus sylvestris, οι μουριές λευκές και μαύρες, Morus alba και M. nigra, κ.α. Άλλα ημιάγρια φυτεμένα δέντρα είναι οι Καστανιές Castanea sativa, οι λεύκες Populus nigra cv. italica, τα Πλάτανια Platanus orientalis, τα αγριογιασεμιά Jasminum fruticans, οι πυράκανθοι Pyracantha coccinea κ.α.

     Τέλος, στην περιοχή συναντούμε και κάποια ξενικά είδη που φυτευτήκαν λανθασμένα από το Δασαρχείο, με σκοπό τον περιορισμό της διάβρωσης ανά θέσεις, όπως τα Σπάρτα Spartium junceum και οι ψευδακακίες  Robinia pseudacacia.

Βιβλιογραφία

•     Παυλίδης Γ. Α. (1985). Γεωβοτανική Μελέτη του Εθνικού Δρυμού των Πρεσπών Φλωρίνης. Μέρος ‘Α: Οικολογία, Χλωρίδα, Φυτογεωγραφία, Βλάστηση. Εργαστήριο Συστηματικής Βοτανικής και φυτογεωγραφίας, Τομέας βοτανικής.
•     Pavlides G. (1997a). The flora of Prespa National Park with emphasis on species of conservation interest. – In: Crivelli, A. J. & Catsadorakis, G. (eds), Lake Prespa, northwestern Greece: A unique Balkan wetland, pp. 35-40. – Dordrecht, etc.: Kluwer Acad. Publ.
•     Φοίτος Δ., Κωνσταντινίδης Θ., και Καμάρη Γ. (2009). Βιβλίο Ερυθρών Δεδομένων των Σπάνιων και Απειλουμένων Ειδών της Ελληνικής Χλωρίδας. Τόμοι Ι & ΙΙ, Ελληνική Βοτανική Εταιρεία, Πάτρα.
•     Γιαννάκης, Ν., Δ. Μπούσμπουρας, Δ. Αργυρόπουλος και Ι. Καζόγλου (συντονισμός). (2010). Σχέδιο Διαχείρισης Εθνικού Πάρκου Πρεσπών. Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Φλώρινας, Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Πρεσπών. Φλώρινα, … σελ. + Παραρτήματα.
•     Fotiadis G., Y. Kazoglou, and M. Vrahnakis. 92010). Record and Evaluation of Prespa National Park habitat types. Report, Society for the Protection of Prespa, 95 pp.
•     Bojadzi A., Brajanoska R., Stefkov Gj., Fotiadis G., Shumka S. And Avukatov V. (2012). Conservation Action Plan for Mountain tea in the Prespa Lakes Watershed (Final Report). UNDP/GEF project “Integrated ecosystem management in the Prespa lakes basin”, pp 65.
•     Dimopoulos P., Raus Th., Bergmeier E., Constantinidis Th., Iatrou G., Kokkini S., Strid A., and Tzanoudakis D. (2013). Vascular plants of Greece: an annotated checklist. Berlin: Botanischer Garten und Botanisches Museum Berlin-Dahlem, Freie Universitat Berlin; Athens: Hellenic Botanical Society. Englera, 31, pp. 1-370.
•     Strid A., Bergmeier E., Sakellarakis F.-N., Kazoglou Y., Vrahnakis M., and Fotiadis G. (2017). Additions to the flora of the Prespa National Park, Greece. Phytologia Balcanica, 23 (2), pp. 207-269.
•     Strid A & Tan, K (2017). ‘Recent progress in plant taxonomy and floristic studies in Greece’, Botanica Serbica, vol. 41, no. 2, pp. 123-152.
•     Wagenitz G., Bergmeier E., Gregor T., Meierott L., Shuka L., and Tan K. (2018). A synopsis of the Centaurea soskae and triniifolia group (Centaurea sect. Acrolophus) in the Prespa area and Northern Pindos. Phytotaxa, 348, pp. 77-89.
•     Σακελλαράκης Φ.-Ν., Μανωλόπουλος Α., Φωτιάδης Γ., Καζόγλου I., Βραχνάκης Μ., Swinkels C., Utermann S., Strid A. και Bergmeier E. (2019). Βάση δεδομένων χλωρίδας Πρεσπών, ΒΔ Ελλάδα. Πρακτικά 16ου Πανελλήνιου Επιστημονικού Συνεδρίου της Ελληνικής Βοτανικής Εταιρείας. Αθήνα, 10- 13 Οκτωβρίου.
•     Strid A., Bergmeier E., and Fotiadis G. (2019). Flora and Vegetation of Prespa National Park. Society for the Protection of Prespa, Agios Germanos. In press